Jakie domy prywatne buduje się dziś w dawnych demoludach? Zaglądamy za płot do sąsiadów. Oto wybrane realizacje z krajów Europy Środkowo-Wschodniej nominowane do Mies van der Rohe Award 2022, najbardziej prestiżowej nagrody w europejskiej architekturze. Są wrażliwe na kontekst i siły natury, ekologiczne, a także oszczędne, bo oparte na istniejących zasobach.
Nad Bałtykiem w łotewskim Pāvilosta wiatry bywają tak silne, że podczas deszczu krople lecą prawie horyzontalnie. Dlatego budynki nie mają tam wysuniętych okapów. Projektując współczesny dom w tej dawnej wsi rybackiej, Brigita Bula uwzględniła pomiary w skali Beauforta, ale też skądinąd łagodny klimat, krajobraz, tradycje budowlane i umiejętności budowniczych.
Autor: bula.lvPĀVILOSTA, ŁOTWA Dom nad Bałtykiem ma przekrój poprzeczny taki jak domy lokalnych rybaków. Prostą, długą bryłę architekci (studio Brigity Buli) porównują do nadmorskiej wydmy, która zbiera sól niesioną od morza. Stąd nazwa „Sāls māja”, solny dom. Obsadzono go ziołami i kwiatami przesadzonymi z pobliskiej łąki. bula.lv
„Solny dom” ma ścianę szczytową wzorowaną na chatach rybaków i elewację pokrytą tynkiem wapiennym jak gruboziarnistą solą. Ścian z betonowych bloków w środku niczym nie wykończono. Dom poddany siłom przyrody ma szlachetnie się starzeć, pokazując z wiekiem pęknięcia i zacieki z rdzy.
Autor: bkps.skČACHTICE, SŁOWACJA Rozbudowa w dawnej cegielni w słowackiej wsi Čachtice autorstwa Pavola Paňáka ze studia B.K.P.Š. Zachowano romantyczny klimat ukrytego w sadzie domu wiejskiego murarza. Bryłę na planie prostokąta przedłużono (o strefę dzienną widoczną na zdjęciu) i poszerzono wzdłuż linii dawnego ganku. Za betonowymi słupami powstał przeszklony korytarz à la krużganek. W hołdzie dla rzemiosła dwuspadowy dach wykonano m.in. z čachtickich, ręcznie robionych cegieł. bkps.sk
Na surowy beton i lokalne nawiązania postawili też architekci modernizujący zabudowania dawnej cegielni w słowackich Čachticach. Dach z čachtickich ręcznie robionych cegieł tworzy mozaikę kolorów ziemi. Adaptacja wiejskiej siedziby pokazuje, że ganek, gdy go odpowiednio wydłużyć, zamiast być staroświeckim reliktem, może współtworzyć nowoczesną przestrzeń.
Autor: mengelis.berta.meMĀRUPE, ŁOTWA Stuletni dom pod Rygą przebudowany dla dużej rodziny (2+4), która chciała żyć wygodnie, jak w stolicy, ale blisko natury. Pierwotnie wzniesiony z bali, rozbudowany najpierw czerwoną cegłą, potem drewnem i płytami poliwęglanu. W tej karuzeli przemian architekt Ints Mengelis postawił na ciemne drewno, dach z blachy i mosiężne akcenty. Celem było zachowanie wszystkiego, co się dało, z istniejącej substancji oraz jak najmniejsze zużycie materiałów. mengelis.berta.me
Zaskakująco dużo domów nominowanych do kolejnej edycji Mies van der Rohe Award to budynki „po przejściach”. Najstarszy ma 100 lat (Mārupe, Łotwa), najbardziej wysłużony wsparto stalowym gorsetem (Praga, Czechy), a najbardziej frapujący jest adaptacją budowli sakralnej (Wilno, Litwa).
Autor: trimonis.comWILNO, LITWA Dawna bożnica w Republice Zarzecza, części Wilna zajętej przez artystyczną komunę z własną konstytucją i flagą. Dwie kondygnacje już w czasach ZSRR zastąpiły jedną. Architekci z pracowni Trimonis przekształcili budynek w dom prywatny połączony z galerią sztuki. Trzymano się lokalnych materiałów: ręcznie robionej cegły na ścianach, cyny na dachu, kamieni na dziedzińcu. trimonis.com
Synagogę z połowy XIX w. najpierw podczas II wojny światowej zdewastowali naziści, potem służyła jako zatłoczona radziecka komunałka. Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości musiało minąć 20 lat, zanim przypomniano sobie o żydowskim pochodzeniu obiektu. Na pewno pomogło mu, że znajduje się na terenie Republiki Zarzecza, dzielnicy wileńskiej bohemy. Architektom z Trimonis zależało na utrzymaniu prostej bryły i skali ceglanego budynku. We wnętrzach odsłonięto fragmenty zachowanych malowideł ściennych. Widoczna jest też cała konstrukcja. Materiałowa szczerość, powściągliwość betonu i stali sprzyjają rozmowie o trudnej historii miejsca.
Autor: facebook.com/a2arhitekturaNOWY SAD, SERBIA Ażurowa przesłona z cegły (nawiązanie do lokalnych tradycji budowlanych) zdaje się lewitować. Wysunięcie pierwszego piętra (wsparto je m.in. na stalowym słupie) pozwoliło pracowni a2arhitektura lepiej wykorzystać przestrzeń działki, wpisać budynek w równy szereg domów stojących przy tej ulicy, ale także uzyskać kameralną, zieloną przestrzeń w podcieniu. facebook.com/a2arhitektura
Dzięki takim adaptacjom jak w Wilnie, Mārupe, Pradze czy Čachticach słowo „oszczędność” nabiera nowych znaczeń.
Autor: sepka-architekti.czPRAGA, CZECHY „Dům w ocelovém korzetu”, czyli dom w gorsecie ze stali, to praska przebudowa od Šépka Architekti. Budynek z lat 30. XX w. z mansardowym dachem przeobrażano tyle razy, że miał nadwyrężoną konstrukcję. Architekci zdecydowali się więc na „rehabilitację” obiektu w statycznym i analogowym odpowiedniku egzoszkieletu. Zdecydowano, by wszystkie materiały budowlane pozostały widoczne. Mansardowy dach zastąpiono betonowym stropem, który razem z meblami ze sklejki tworzy surowy klimat wnętrz. Stalowe ramy docelowo mają obrosnąć bluszczem, budynek zyska wtedy bardziej przyjazny i domowy charakter. Zewnętrzne stalowe schody pozwalają dostać się na dach bezpośrednio z ogrodu. sepka-architekti.cz
Więcej nominacji w kategorii dom prywatny na: eumiesaward.com. Artykuł ukazał się w miesięczniku „Dobre Wnętrze” 06/2021. dobrewnetrze.urzadzamy.pl
