Szkło Murano, szkło weneckie – niezwykłe dzieje kruchych skarbów Italii

Szkło z Murano słynie na całym świecie. Figurki, żyrandole, naczynia i biżuteria z weneckiego szkła to część europejskiego dziedzictwa. Jaką historię mają najbardziej kruche spośród skarbów Italii?

Nurt sztuki szkła znany jako szkło Murano albo szkło weneckie rodzić się zaczął w końcu XIII stulecia. W roku 1291 bowiem władze Republiki Weneckiej w obawie przed możliwymi pożarami miasta zarządziły przeniesienie wszystkich warsztatów szklarskich na Murano – leżący na weneckiej lagunie archipelag siedmiu wysepek położonych tak blisko siebie, że niejednokrotnie traktowanych jako jedna wyspa poprzecinana kanałami. Hut szkła na Murano jednak by nie było, gdyby nie dawne, bo sięgające VIII wieku tradycje wytopu szkła w Wenecji – i gdyby nie napływ rzemieślników bizantyńskich po zrujnowania Konstantynopola w czasie IV krucjaty (1204).

Szkło Murano – figurki, naczynia, żyrandole

Zgrupowanie wielu pracowni szkła w jednym miejscu przyspieszyło rozwój techniki wytwarzania i formowania masy szklanej. Choć bowiem prymitywne szkło (mętne i chropowate) wytapiali już starożytni Grecy i Rzymianie, a Fenicjanie przejętą od Egipcjan sztukę szkła postawili na dość wysokim poziomie, to dopiero szklarze z Murano zdołali uzyskać twarde, przezroczyste i błyszczące szkło podobne do tego, jakie znamy współcześnie. Przestrzenne zbliżenie warsztatów zaowocowało ponadto rozwinięciem się charakterystycznego stylu weneckich figurek ze szkła, wielobarwnych szklanych naczyń dekoracyjnych i stołowych o fantazyjnych formach oraz słynnych weneckich żyrandoli.

Szkło weneckie – jakie sekrety w sobie kryje?

Wytwórcy szkła z Murano przez stulecia mieli w Europie faktyczny monopol na tego rodzaju wysokiej jakości wyroby artystyczne, na czym rzecz jasna korzystała cała Republika Wenecka. Z tego powodu murańscy szklarze cieszyli się w swym państwie-mieście ogromnym szacunkiem. W XIV wieku uzyskali – przysługujące dotąd wyłącznie szlachcie – prawo noszenia u pasa białej broni. Mogli także łączyć się małżeństwami z wenecką arystokracją, a więc przełamywać wówczas bardzo sztywne granice stanów społecznych. Za przywileje te wytwórcy szkła z Murano płacili zakazem opuszczania kraju – po to, by inni nie poznali sekretów szkła weneckiego.

>> Swarovski – kryształy, które olśniły świat. ENCYKLOPEDIA MAREK >>

A były to sekrety nie lada. Szkło Murano cechowało się m.in. bogactwem kolorów; przykładowo związkami miedzi i kobaltu nadawano mu barwę błękitną, a roztworami złota – rubinową. Dodatkiem azotanów lub arsenu eliminowano z masy szklanej bąbelki. Dzięki ołowiowi otrzymywano przejrzyste i lśniące szkło kryształowe, za sprawą sodu z kolei uzyskiwano wyroby nieprzejrzyste, jak smalto, czyli szkło emaliowane (wykorzystywane również współcześnie do wykonywania m.in. mozaiki szklanej) albo lattimo – szkło mleczne.

Wszystkie te techniki, przez stulecia doskonalone i rozwijane, żywe są na Murano i dziś. Nie brakuje tam mniejszych i większych pracowni szkła artystycznego, w których szklany pręt ogrzewany nad płomieniem zamieniany jest stopniowo w charakterystyczne weneckie figurki zwierząt, elementy lamp albo barokowe w kształtach naczynia.

Szkło Murano – millefiori, piasek pustyni, lustra weneckie

Ważnym nurtem sztuki sztuki szkła weneckiego jest millefiori. Technika ta kojarzy się przede wszystkim z koralikami służącymi do wytwarzania biżuterii – naszyjników czy bransolet, choć wykorzystać ją można także do wyrobu przycisków do papieru albo naczyń. Krążki, paciorki lub walcowate bryłki millefiori powstają podobnie jak tradycyjne lizaki czy wielobarwne cukierki. Z różnobarwnej masy szklanej tworzy się pręt zwany murrine, który w przekroju ma pożądany wzór przypominający najczęściej fantazyjny kwiatek. Pręt ten cięty w zależności od potrzeb na cienkie lub grube plastry bądź na krótsze albo dłuższe odcinki daje kilkadziesiąt krążków lub koralików o powtarzalnym wzorze najczęściej przypominający kwiatek – stąd nazwa millefiori.

Nie wszyscy wiedzą, że szkłem weneckim, a nie kamieniami półszlachetnymi, są również piasek pustyni i noc Kairu. Te dwie najsłynniejsze odmiany szkła awenturynowego powstają wskutek tworzenia w masie szklanej przesyconego roztworu tlenku metalu (miedzi w przypadku piasku pustyni, chromu w nocy Kairu). Za sprawą studzenia w odpowiednim środowisku gazowym, w szkle wytrącały się kryształy metalu na tyle duże, że dawały pożądany efekt skrzenia się.

>> Baccarat: kryształy nie tylko na stół. ENCYKLOPEDIA MAREK >>

Ze szkłem Murano wiąże się też tradycja luster weneckich. Określenie to bywa potocznie (i niepoprawnie) używane dla nazwania luster fenickich – znanych nam choćby z filmowych scen okazania świadkom osób podejrzanych o popełnienie jakiegoś przestępstwa. Lustro weneckie to tymczasem charakterystyczny typ zwierciadła oprawionego w ramę wykonaną ze szlifowanych, grawerowanych i piaskowanych płytek szklanych. Przykład takiego lustra zobaczyć można w naszej galerii zdjęć.