Sztuka prasowania szkła, czyli historia Huty Ząbkowice
Prasowane szkło wróciło na stoły i do sal muzealnych, a projektanci ząbkowickiej huty oblegani są przez wielbicieli jak gwiazdy rocka. Znoszą to ze spokojem, bo choć w Ząbkowicach wygasły hutnicze piece, ogień w sercach artystów ma nadal 1300 stopni. Tekst: Aleksandra Kujawska
Prasowane szkło z założonej w 1884 r. przez Józefa Schreibera huty było tanie i przeznaczone dla mas pracujących. 130 lat później kolekcjonerzy z całego świata wyrywają je sobie z rąk, a niektóre wzory osiągają cenę kilku tysięcy złotych za sztukę. „Asteroid”, „Radiant”, „Diatret”, „Lars”, „Muszelki”, „Flora”, „Karolinka”, „Rotterdam” – te i kilkadziesiąt innych nazw pasjonaci potrafią wyrecytować jednym tchem bez zająknięcia. Przez pierwsze lata w Ząbkowicach produkowano jednak szkło metodą tradycyjną – dmuchane. Dopiero w 1902 r., na fali rewolucji przemysłowej, ludzi zastąpiono maszynami. Metalowe formy prasy były kosztowne, więc szkło wytwarzanew tysiącach egzemplarzy musiało się sprzedać. Kluczowy stał się projekt – musiał być hitem. Secesyjne wzory z tamtego czasu powielano aż do końca lat 80. XX w.! Mimo zastąpienia produkcji szkła ręcznie formowanego tańszym z prasy huta nie oparła się kryzysowi. W 1931 r. wygaszono pierwszy piec. Kryzys i nasycenie rynku powtarzanymi od niemal 30 lat wzorami pogrążyły przedsiębiorstwo, w 1935 r. je zamknięto. W 1945 r. zostało upaństwowione i ponownie rozpoczęło produkcję. Przez 15 lat bazowano na starych wzorach. W 1960 r. fabrykę przeobrażono w Hutę Szkła Gospodarczego Ząbkowice. W głównym zakładzie i jego filiach: Staszicu, Siemianowicach, Skawinie, Sosnowcu, zatrudniono młodych gniewnych prosto po wrocławskiej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (obecnej ASP): Jana Sylwestra Drosta, Erykę Trzewik-Drost, Bogdana Kupczyka, Ludwika Fiedorowicza. A także Ryszarda Serwickiego, absolwenta krakowskiej ASP, filia w Katowicach. Musieli stworzyć od podstaw wzorcownię, przeszkolić starych hutników, którzy nie zawsze mieli ochotę słuchać dwudziestokilkulatków. Wkrótce okazało się, że młodzi projektanci są wybitnie zdolni, a decyzja o ich zatrudnieniu – przełomowa. W 1973 r. „Diatret” (J.S. Drost) otrzymuje złoty medal na I Międzynarodowym Triennale Szkła i Ceramiki w Jabłońcu, trzy lata później złoty medal otrzymał „Asteroid” (J.S. Drost), który wszedł w 1984 r. do stałej kolekcji szkła w prestiżowym Corning Museum of Glass w Nowym Jorku. Ząbkowicka huta była w tym czasie największym producentem szkła prasowanego w Polsce. W 1995 r. została sprywatyzowana. W 2002 r. przekształcono ją w spółkę akcyjną Huta Szkła Gospodarczego „Ząbkowice”. Dwa lata później została postawiona w stan likwidacji, a teren i obiekty przejęła spółka Cristallite Huta Szkła. W 2006 r. zakład zamknięto. Teren i zabudowania stoją opuszczone, mimo destrukcji są one celem pielgrzymek pasjonatów, którzy z hałd stłuczki wygrzebują kawałki kolorowych szkieł. Na fali boomu na wzornictwo PRL odżyły uśpione marzenia o szkle projektantów Huty Ząbkowice. Obecnie Ludwik Fiedorowicz i Bogdan Kupczyk pracują nad nowymi kolekcjami. Eryka Trzewik-Drost, Jan Sylwester Drost, Bogdan Kupczyk i Ludwik Fiedorowicz, oprócz Ryszarda Serwickiego, któremu stan zdrowia na to nie pozwala, uczestniczą w licznych spotkaniach, wykładach i wernisażach związanych z ząbkowicką hutą. Wielbiciele ich talentu jeżdżą za nimi od spotkania do spotkania po całej Polsce, fotografują, proszą o autografy. Dzięki ich talentowi kiedyś niedoceniane, tanie szkło prasowane podniesiono do rangi sztuki.
Artykuł ten ukazał się na łamach numeru specjalnego miesięcznika „Dobre Wnętrze” - „Styl & KLASYKA” 2018
Podziękowania dla kolekcjonerów Tomasza Dziewickiego i Przemysława Woźniaka, a także Oli Małychy, Krzysztofa Kulika, Macieja Nowaka z Fundacji „Fabryka Kulturalna”, Archiwum Akademii Sztuk Pięknych im. E. Gepperta we Wrocławiu.
O autorze: Aleksandra Kujawska - artystka i projektantka, doktorantka Katedry Szkła, ASP Wrocław.W swoich badaniach doktoranckich zajmuje się atawistyczną tęsknotą współczesnego człowieka za naturą i wspólnotą. Ukończyła Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych na kierunku Szkło Artystyczne w Jeleniej Górze - Cieplicach, następnie Dziennikarstwo na UW w Warszawie, studia magisterskie, podyplomowe i doktoranckie na ASP im. E.Gepperta we Wrocławiu. W 2018 otworzyła przewód doktorski, w pracowni prof. Beaty Mak- Soboty. Wzięła udział w kilkudziesięciu wystawach w kraju i za granicą między innymi wystawie doktorantów ASP Wrocław w Paryżu „ La carte et le territoire” w 2017, „Poziom najwyższy” Muzeum Narodowe we Wrocławiu” w 2016, Gdynia Design „Dobrze zaprojektowane” w 2016, EXPO 2015, „Stół Polski” w 2015, Tent London, podczas London Design Week w 2015. Zrealizowała kilka wystaw indywidualnych między innymi w Instytucie Szkła i Ceramiki w Krakowie „ In your room” w 2016, "Schoolgirl. Backhome” w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze w 2019 roku. Zdobyła kilka nagród między innymi:1 miejsce w konkursie Diament Meblarstwa w kategorii „Wizje” w 2018 roku, II miejsce w konkursie ASP Wrocław na gadżet Wydziału Ceramiki i Szkła. 1 miejsce w międzynarodowym konkursie „ Szklana Improwizacja” w Piechowicach, laureatka konkursu „Must Have 2020” Łodź Design. Jej prace znajdują się w zbiorach Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze, Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, praca Glass Garden jest prezentowana w Galerii Wzornictwa Polskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie. Otrzymała stypendia i dotacje: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Instytut Adama Mickiewicza, Urban Glass w Nowym Yorku/USA, Pilcuck Glass School w USA. Wiceprzewodnicząca Koła Naukowego Studentów Szkła ASP Wrocław, inicjatorka i kuratorka wystaw min. Wystawy doktorantów ASP Wrocław „ Alchemicum” w 2019 r., wystaw Wydziału Ceramiki i Szkła na WawaDesign i Warsaw Home w Warszawie w latach 2016-2019. Jest autorką publikacji o sztuce i wzornictwie szkła.
