Brzoza brodawkowata 'Crispa' ('Lancinata' = 'Dalecarlica') - Betula pendula 'Crispa' ('Lancinata' = 'Dalecarlica'), Betula lancinata

Brzoza brodawkowata 'Dalecarlica' to krótkowieczne drzewo liściaste (rzadko dożywa 200 lat), należące do rodziny brzozowatych (Betulaceae). Jest to strzępolistna odmiana brzozy brodawkowatej, odnaleziona w lesie w Dalekarlii, w Szwecji. Do uprawy wprowadzona w 1767 roku.

Brzoza brodawkowata 'Dalecarlica' jest szybko rosnącym drzewem, dorastającym do 20m wysokości, w młodości o  dość wąskiej, stożkowatej, kopulastej lub nieregularnie jajowatej koronie, o luźno ułożonych gałęziach i cienkich, wiotkich, przewisających pędach. Kora na pniach i starszych gałęziach jest kredowobiała, na starszych drzewach, w dolnej części pnia gruba, głęboko spękana i niemalże czarna. W wyższych partiach pnia i na starszych gałęziach kora jest przeważnie gładka, biała i łuszczy się charakterystycznie, okrężnie, cienkimi płatami. Młode przyrosty cienkie, nagie, szorstkie, gęsto pokryte twardymi, białymi brodawkami (stąd nazwa gatunku). Pąki okryte zwykle 5-6 łuskami.

Liście ułożone na pędach skrętolegle. Nagie, niekiedy nieco szorstkie, pojedyncze, ogonkowe, o długości 3-7cm, jajowatoromboidalne, o szerokiej, klinowatej nasadzie, z ostrym, nieco wydłużonym wierzchołkiem, nierównomiernie, podwójnie piłkowane, silnie powcinane i postrzępione. Górna strona blaszki liściowej – jasnozielona, spodnia strona nieco jaśniejsza. Wiosną młode liście są żółtawozielone, nieco lepkie, o przyjemnym zapachu, jesienią stają się złocistożółte, a na zimę opadają.

Brzozy to rośliny jednopienne. Kwiaty brzozy są wiatropylne, rozdzielnopłciowe, zebrane w wydłużone, kotkowate kwiatostany. Kwiaty męskie – pręcikowe, w baziach, które wykształcają się już jesienią i zimują na krótkopędach. Kwiaty żeńskie, zwisające na szypułkach, zimują w pączkach, z których wyrastają wiosną na bocznych krótkopędach, wraz z rozwijającymi się liśćmi. Brzoza kwitnie na przełomie kwietnia i maja. Po zapyleniu kwiatów i zapłodnieniu, od lipca do początku września zawiązują się drobne, spłaszczone owoce (orzeszki), opatrzone dwoma błonkowatymi skrzydełkami, osadzone w katach 3-klapowych łusek, zebrane w wydłużonych, walcowatych owocostanach o długości 3-4cm, rozsypujących się po dojrzeniu (od przełomu sierpnia i września, niekiedy aż do wiosny). Orzeszki brzozowe są w zimie przysmakiem wielu ptaków, m.in. czeczotek. Brzoza jest w stanie wytworzyć ogromną ilość nasion (nawet 50 milionów/ha), jednak ich zdolność kiełkowania jest niewielka (zaledwie około 15%) i trwa tylko do kolejnej wiosny. Mimo to, ze względu na małe wymagania pokarmowe i wilgotnościowe, jest w stanie szybko się rozprzestrzeniać.

System korzeniowy brzóz jest płytki, może silnie wyjaławiać glebę, w wyniku czego uniemożliwia wzrost wielu innych roślin w bezpośrednim sąsiedztwie. Starsze egzemplarze źle znoszą przesadzanie i rzadko się przyjmują, dlatego przesadzać należy jedynie drzewa młode, najwyżej 3-letnie, najlepiej kilkakrotnie przesadzone w szkółkach, o obfitym systemie korzeniowym, których kora na pniach jest jeszcze ciemna. Zabieg ten wykonywać należy wczesną wiosną, kiedy pąki zaczynają się dopiero powiększać. Odmiany i cenniejsze gatunki powinny być sadzone z pojemników, z dużą bryłą korzeniową. Dodatkowo, brzozy źle znoszą przycinanie. Rany po cięciu gałęzi, powstałe w końcu zimy lub na przedwiośniu wydzielają silnie sok, co powoduje osłabienie drzewa. Aby temu zapobiec, przycinanie (tylko, jeśli jest konieczne) należy wykonywać latem, po całkowitym rozwinięciu się liści, najlepiej na przełomie czerwca i lipca.

Drewno brzozy brodawkowatej nie należy do najtrwalszych, ale jest dość twarde, odporne na choroby grzybowe i szeroko stosowane, ze względu na łatwość obróbki w meblarstwie, przemyśle papierniczym i drzewnym, głównie do produkcji sklejek, okładzin, mebli i posadzek (dawniej wyrabiano z niego kola). Wykorzystywane jest również w suchej destylacji, do produkcji m.in. węgla drzewnego i dziegciu (smoła drzewna o silnych właściwościach bakteriobójczych). Dodatkowo jest jednym z lepszych gatunków drewna, wykorzystywanych jako opał do pieców i kominków, ponieważ doskonale pali się, nawet jeśli jest świeże i mokre.

Brzoza brodawkowata 'Dalecarlica' najlepiej rośnie na słonecznych stanowiskach. Jest gatunkiem ruderalnym, co oznacza, że urośnie nawet na słabych , piaszczystych glebach (jako pierwsza pojawia się na gruzowiskach i zaniedbanych terenach np. po budowach). Jest odporna na suszę, ale ze względu na płytki system korzeniowy, może zasychać i zamierać przy gwałtownym spadku wód gruntowych (np. po melioracji okolicznych terenów lub w wyniku dużej suszy). Brzoza jest gatunkiem całkowicie mrozoodpornym. Ostatnie badania wykazały, że jest to gatunek wrażliwy na zasolenie podłoża oraz przemysłowe zanieczyszczenia powietrza (głównie związki siarki, azotu i fluoru), dlatego nie nadają się do nasadzeń w dużych miastach i w bezpośrednim sąsiedztwie ulic i arterii komunikacyjnych.

Brzoza brodawkowata 'Dalecarlica' to doskonała roślina ozdobna, polecana do dużych ogrodów, parków i zieleni osiedlowej, szczególnie wartościowa w dużych założeniach naturalistycznych i zadrzewieniach w otwartym krajobrazie. W miastach doskonała do większych zespołów zieleni np. parków czy zieleńców, jako soliter lub drzewo alejowe. Nieodpowiednia do sadzenia przy ulicach i na terenach o wysokim poziomie zanieczyszczeń.

Brzoza brodawkowata 'Dalecarlica' może być rozmnażana jedynie wegetatywne, przez okulizację na przełomie maja i czerwca lub szczepienie w koronie dwuletnich pędów, przeprowadzane zimą lub wczesną wiosną na podkładkach w szklarni lub szczepienie w gruncie (w maju), na starszych podkładkach.

Agnieszka Mike-Jeziorska