Brzoza pożyteczna Jacquemonta - Betula utilis var. jacquemontii

Brzoza pożyteczna Jacquemonta, zwana również brzozą himalajską Jacquemonta to odmiana brzozy pożytecznej, należąca do rodziny brzozowatych (Betulaceae). Na naturalnych stanowiskach można ją spotkać w Himalajach, od Nepalu, przez Tybet, aż po Chiny Wschodnie, gdzie porasta tereny do wysokości 4500m n.p.m., w lasach oraz przyjmując formy krzewiaste lub drzewiaste, porozrzucane pomiędzy roślinami iglastymi i krzewami (zazwyczaj zimozielonymi różanecznikami).

Spis treści

1. Brzoza pożyteczna Jacquemonta - opis
2. Brzoza pożyteczna Jacquemonta - kwiaty
3. Brzoza pożyteczna Jacquemonta - przesadzanie i przycinanie
4. Brzoza pożyteczna Jacquemonta - drewno
5. Brzoza pożyteczna Jacquemonta - uprawa 
6. Brzoza pożyteczna Jacquemonta - zastosowanie
7. Brzoza pożyteczna Jacquemonta - rozmnażanie

Brzoza pożyteczna Jacquemonta - opis

Brzoza pożyteczna Jacquemonta jest odmianą geograficzną brzozy pożytecznej. Ze względu na dużą różnorodność (polimorfizm) gatunku, odmiana ta nie jest uznawana, przez część botaników, jako różna od gatunku. Jej nazwa pochodzi od Henry’ego Jacquemonta, a jako osobna odmiana, roślina ta została opisana po raz pierwszy w 1841 roku. Brzoza pożyteczna Jacquemonta jest szybko rosnącym drzewem, dorastającym do 20-25m wysokości, o jajowatej koronie, o luźno ułożonych gałęziach i często wielu pniach. Kora jest cienka, kredowobiała, gładka, u starszych egzemplarzy może być nieco zaczerwieniona, z poziomymi przetchlinkami i łuszczy się charakterystycznie, okrężnie, cienkimi płatami.

Liście ułożone na pędach skrętolegle. Delikatnie owłosione, skórzaste, pojedyncze, ogonkowe, o długości 5-10cm, jajowate lub sercowate, o szerokiej, klinowatej nasadzie, z ostrym, nieco wydłużonym wierzchołkiem, nierównomiernie piłkowane. Górna strona blaszki liściowej – ciemnozielona, spodnia strona jaśniejsza. Jesienią pięknie przebarwiają się na złocistożółty kolor, a na zimę opadają. Pędy tego gatunku są brodawkowate i miękko owłosione, w zimie czerwonobrązowe.

Brzoza pożyteczna Jacquemonta - kwiaty

Brzozy to rośliny jednopienne. Kwiaty brzozy są wiatropylne, rozdzielnopłciowe, zebrane w wydłużone, kotkowate kwiatostany. Kwiaty męskie – pręcikowe, w baziach, które wykształcają się już jesienią i zimują na krótkopędach. Kwiaty żeńskie, zwisające na szypułkach, zimują w pączkach, z których wyrastają wiosną na bocznych krótkopędach, wraz z rozwijającymi się liśćmi.

Brzoza kwitnie na przełomie kwietnia i maja. Po zapyleniu kwiatów i zapłodnieniu, od lipca do początku września zawiązują się drobne, spłaszczone owoce (orzeszki), opatrzone dwoma błonkowatymi skrzydełkami, osadzone w katach 3-klapowych łusek, zebrane w wydłużonych, walcowatych owocostanach o długości 2-3cm, rozsypujących się po dojrzeniu (od przełomu sierpnia i września, niekiedy aż do wiosny). Orzeszki brzozowe są w zimie przysmakiem wielu ptaków, m.in. czeczotek.

Brzoza jest w stanie wytworzyć ogromną ilość nasion (nawet 50 milionów/ha), jednak ich zdolność kiełkowania jest niewielka (zaledwie około 15%) i trwa tylko do kolejnej wiosny. Mimo to, ze względu na małe wymagania pokarmowe i wilgotnościowe, jest w stanie szybko się rozprzestrzeniać. System korzeniowy brzóz jest płytki, może silnie wyjaławiać glebę, w wyniku czego uniemożliwia wzrost wielu innych roślin w bezpośrednim sąsiedztwie.

Brzoza pożyteczna Jacquemonta - przesadzanie i przycinanie

Starsze egzemplarze źle znoszą przesadzanie i rzadko się przyjmują, dlatego przesadzać należy jedynie drzewa młode, najwyżej 3-letnie, najlepiej kilkakrotnie przesadzone w szkółkach, o obfitym systemie korzeniowym, których kora na pniach jest jeszcze ciemna. Zabieg ten wykonywać należy wczesną wiosną, kiedy pąki zaczynają się dopiero powiększać. Odmiany i cenniejsze gatunki powinny być sadzone z pojemników, z dużą bryłą korzeniową.

Dodatkowo, brzozy źle znoszą przycinanie. Rany po cięciu gałęzi, powstałe w końcu zimy lub na przedwiośniu wydzielają silnie sok, co powoduje osłabienie drzewa. Aby temu zapobiec, przycinanie (tylko, jeśli jest konieczne) należy wykonywać latem, po całkowitym rozwinięciu się liści, najlepiej na przełomie czerwca i lipca.

Brzoza pożyteczna Jacquemonta - drewno

Drewno brzozy pożytecznej nie należy do najtrwalszych, ale jest dość twarde, odporne na choroby grzybowe i szeroko stosowane, ze względu na łatwość obróbki w meblarstwie, przemyśle papierniczym i drzewnym, głównie do produkcji sklejek, okładzin, mebli i posadzek, dawniej wykorzystywane było również do konstrukcji mostów. Dodatkowo jest jednym z lepszych gatunków drewna, wykorzystywanych jako opał do pieców i kominków, ponieważ doskonale pali się, nawet jeśli jest świeże i mokre.

Brzoza pożyteczna Jacquemonta - uprawa 

Brzoza pożyteczna Jacquemonta najlepiej rośnie na słonecznych stanowiskach. Jest gatunkiem ruderalnym, co oznacza, że urośnie nawet na słabych, piaszczystych glebach. Jest odporna na suszę, ale ze względu na płytki system korzeniowy, może zasychać i zamierać przy gwałtownym spadku wód gruntowych (np. po melioracji okolicznych terenów lub w wyniku dużej suszy).

Brzoza pożyteczna jest gatunkiem mrozoodpornym. Ostatnie badania wykazały, że jest to gatunek wrażliwy na zasolenie podłoża oraz przemysłowe zanieczyszczenia powietrza (głównie związki siarki, azotu i fluoru), dlatego nie nadają się do nasadzeń w dużych miastach i w bezpośrednim sąsiedztwie ulic i arterii komunikacyjnych.

Brzoza pożyteczna Jacquemonta - zastosowanie

Brzoza pożyteczna Jacquemonta to doskonała roślina ozdobna, polecana do dużych ogrodów, parków i zieleni osiedlowej, szczególnie wartościowa w dużych założeniach naturalistycznych i zadrzewieniach w otwartym krajobrazie. W miastach doskonała do większych zespołów zieleni np. parków czy zieleńców, jako soliter lub drzewo alejowe. Nieodpowiednia do sadzenia przy ulicach i na terenach o wysokim poziomie zanieczyszczeń.

Brzoza pożyteczna Jacquemonta - rozmnażanie

Brzoza pożyteczna Jacquemonta może być rozmnażana wegetatywne, przez okulizację na przełomie maja i czerwca lub szczepienie w koronie dwuletnich pędów, przeprowadzane zimą lub wczesną wiosną na podkładkach w szklarni lub szczepienie w gruncie (w maju), na starszych podkładkach.

Agnieszka Mike-Jeziorska

Elżbieta Borkowska-Gorączko