Żywotnik zachodni - Thuja occidentalis

Żywotnik zachodni (Thuja occidentalis, Arbor vitae), (ang. Northern White-cedar, Easter Arbovitae) to gatunek zimozielonej rośliny iglastej, należący do rodziny cyprysowatych (Cupressaceae).

Zobacz galerię 2 zdjęcia

Autor: photos.com

Żywotnik zachodni

Spis treści

1. Żywotnik zachodni – opis
2. Tuja żywotnik zachodni – uprawa
3. Żywotnik zachodni – zastosowanie i odmiany

Ojczyzną żywotnika zachodniego jest wschodnia część Ameryki Północnej (południowa Kanada i północna część USA), gdzie rośnie głównie na nizinach i w dolinach rzek, tworząc lasy jednogatunkowe lub mieszane, w połączeniu z choiną kanadyjską i sosną wejmutką. Został sprowadzony do Europy około 1540 roku, jako jeden z pierwszych gatunków północnoamerykańskich. W swojej ojczyźnie porasta różne gleby, głównie wilgotne lub podmokłe. Obecnie – niezwykle rozpowszechniony jako roślina ogrodowa w Środkowej i Południowej Europie.

Żywotnik zachodni – opis

Żywotnik zachodni dorasta do 20 (max. 37) metrów wysokości (w Polsce osiąga około 15 metrów) i średnicę pnia osiągającą 0,4 (max.1,6) metra średnicy. Początkowo rośnie szybko, tworząc wąską, stożkową lub kolumnową koronę z krótkimi konarami, po 15-20 latach wzrost słabnie, a korona przybiera kształt cylindryczny. Kora na pniu i konarach łuszczy się długimi, wąskimi pasmami, przybiera barwę czerwonobrązową lub ciemnobrązową.

Drewno żywotnika jest lekkie i miękkie, o jasnej, żółtawej barwie, jednak, pomimo braku żywicy,  jest ono niezwykle trwałe i odporne na gnicie (bardziej niż drewno dębu). Silnie spłaszczone, rozgałęzione gałązki są jasnozielone, na zimę brunatnieją, aby wiosną powrócić do swej zielonej barwy. Liście w formie łusek, na pędach wierzchołkowych – zaostrzone, odstające, rozmieszczone rzadko na pędach, długości 3-4 (5) mm, zaś te umieszczone bezpośrednio na gałązkach – tępo zakończone, silnie przylegające do pędów, długości około 2,5 mm.

Łuski na wierzchniej stronie, podobnie jak pędy – jasnozielone, na spodzie żółtawe lub szarozielone, bez wyraźnego nalotu woskowego. Zimą, podobnie jak gałązki, zwykle brunatnieją, ale wiosną stają się ponownie zielone. Łuski na dolnej i górnej płaszczyźnie gałązki posiadają wypukły gruczołek żywiczny, dzięki czemu, po roztarciu, gałązki uwalniają żywiczny zapach.

Łuski boczne – bez gruczołków. Owocami są drobne szyszki, wyrastające na krótkich rozgałęzieniach bocznych pędów. Początkowo żółtozielone w lecie, po dojrzeniu (około 8 miesięcy od zapylenia) jasnobrązowe, mają odstające końce brzegów łusek (8-10 szt.)  i osiągają 8-12 mm długości. Nasiona są drobne, wąskie, oskrzydlone.

Żywotnik zachodni wykształca płytki, płasko rozmieszczony system korzeniowy, co sprawia, że starsze egzemplarze mogą przewracać się pod wpływem silnych wiatrów, a dodatkowo roślina ta jest mało odporna na suszę. Problem ten może nasilać się szczególnie podczas suchych zim, gdy brak odpowiedniej wilgotności podłoża może powodować zasychanie gałązek, a niekiedy całych roślin.

Cała roślina jest trująca, ze względu na zawartość związków zwanych tujonami, które po połknięciu wywołują bóle głowy, pobudzenie nerwowe, arytmię, drgawki, uszkodzenia wątroby i nerek oraz krwawienia śluzówki żołądka, a w większych dawkach – śmiertelny bezdech. Jednocześnie żywotnik jest wykorzystywany w fitoterapii i homeopatii, jako roślina lecznicza.

Olejek eteryczny wchodzi w skład preparatów do stosowania zewnętrznego w leczeniu brodawek, zaś wyciąg z żywotnika (w bardzo małym stężeniu) jest jednym z głównych składników leku immunostymulującego Esberitox.

Tuja żywotnik zachodni – uprawa

Żywotnik zachodni wymaga przeciętnych gleb, ale najlepiej rośnie na wapiennych glebach o sporej wilgotności. Wymaga też stanowisk o sporej wilgotności powietrza. Żywotnik do prawidłowego wzrostu potrzebuje słońca, ale w półcieniu sprawdzi się równie dobrze. Na stanowiskach silnie zacienionych może uzyskiwać niezbyt korzystny, luźniejszy pokrój. Wytrzymały na niskie temperatury.

Żywotnik zachodni rozmnaża się przez wysiew nasion lub sadzonki. Nasiona zbiera się na przełomie października i listopada i wysiewa w kwietniu. Pierwotnie siewki mają igły, dopiero u starszych roślin zaczynają się pojawiać charakterystyczne dla tego gatunku łuski. 

Zimą siewki należy starannie chronić przed mrozem. Rozmnażanie generatywne może prowadzić do uzyskania roślin różniących się nieco od rośliny matecznej pokrojem, układem gałązek, czy odcieniem łusek.Przy rozmnażaniu wegetatywnym  pobieramy sadzonki z ‘piętką’, które następnie sadzimy pod szkłem (do ukorzenienia sadzonki wymagają wysokiej wilgotności) wczesną wiosną lub latem.

Żywotnik zachodni – zastosowanie i odmiany

Żywotnik zachodni nadaje się do ogrodów i parków oraz jako element zieleni osiedlowej. Doskonale sprawdzi się zarówno jako soliter, jak i w grupach roślinnych, ale również pięknie wygląda w formie szpalerów i żywopłotów (doskonale znosi formowanie).

Ze względu na sporą wrażliwość na zanieczyszczenia powietrza nie jest polecana do warunków wielkomiejskich, szczególnie w bezpośrednim sąsiedztwie często uczęszczanych dróg, ulic czy ośrodków przemysłowych. W takich warunkach może słabiej rosnąć, mieć luźniejszy pokrój, a część pędów może zasychać i opadać. Obecnie jest już wyhodowanych wiele cennych odmian, które wykazują większą odporność na warunki wielkomiejskie.

W uprawie można spotkać już ponad 100 odmian żywotnika zachodniego, a ich liczba wciąż rośnie. Odmiany żywotnika różnią się znacząco wieloma cechami, m.in. pokrojem (odmiany kolumnowe, np: ‘Smaragd’, ‘Yellow Ribbon’, ‘Holmstrup’, ‘Janed Gold’, odmiany kuliste, np: ‘Danica’, ‘Globosa’, ‘Rheingold’, ‘Teddy’, ‘Perła’), siłą wzrostu oraz zabarwieniem łusek.

Odmiany o złocistym zabarwieniu, do uzyskania intensywnej barwy, wymagają stanowisk słonecznych, zaś te o pędach wzniesionych ku górze mogą się odkształcać i wyłamywać zimą, pod ciężarem zalegającego na nich śniegu, dlatego niezbędne jest ich obwiązywanie na okres zimowy.

Agnieszka Mike-Jeziorska