Kruszyna pospolita - Rhamnus frangula = Frangula alnus

Kruszyna pospolita to niewielkie drzewo lub krzew należący do rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). Ojczyzną kruszyny są tereny od północno-zachodniej Afryki (północna część Maroka, Algierii i Tunezji), przez całą Europę, Azję Mniejszą, północną część Syrii, Iraku, Iranu po północną i środkową Azję (Kazachstan, Sinciang).

Zobacz galerię 3 zdjęcia

Autor: Agnieszka Mike-Jeziorska

Kruszyna pospolita

Spis treści

1. Kruszyna pospolita - krzew
2. Kruszyna - kwiaty i owoce
3. Kora kruszyny - działanie

Gatunek ten został zawleczony i aktualnie funkcjonuje jako inwazyjny na terenie niemalże całej Ameryki Północnej. W Polsce występuje pospolicie na całym niżu i w niższych położeniach górskich (głównie w lasach, borach, zaroślach i zadrzewieniach śródpolnych), w mniejszej liczebności występuje jedynie w rejonie Podhala i w wyższych partiach gór. Najwyższe stanowisko podawane jest z Bieszczadów Zachodnich z wysokości 870 m n.p.m. W Polsce kruszyna pospolita jest objęta częściową ochroną gatunkową.

Kruszyna pospolita - krzew

Kruszyna pospolita ma typowo krzaczasty, najczęściej jajowaty pokrój i dorasta do wysokości do 5-7 m. Jej cienkie, delikatne, kruche (stąd nazwa) pędy są pokryte brązowobrunatną i owłosioną za młodu, z czasem szarzejącą korą, pokrytą jasnymi plamkami przetchlinek. W odróżnieniu od szakłaka pospolitego (do którego jest bardzo podobna), jej pędy nie posiadają cierni. Młode pędy nieprzyjemnie pachną zgnilizną. Ogonkowe, skrętolegle ułożone na pędach liście kruszyny są szerokoeliptyczne lub odwrotnie jajowate, całobrzegie, z 8-9 parami owłosionych delikatnie nerwów, odchodzących łukowato od nerwu głównego. Liście osiągają długość 3-7 cm. Blaszki liściowe ciemnozielone, błyszczące na wierzchniej stronie, na spodniej jaśniejsze, matowe. Jesienią przebarwiają się na kolor jasnożółty. Pąki bez łusek, owłosione brązowo.

Kruszyna pospolita najlepiej rośnie na glebach świeżych i wilgotnych o odczynie kwaśnym, ale spotykana jest też na glebach o różnym odczynie od pH 3,5 do 8,0 i mniejszej wilgotności. Roślina niewybredna w stosunku do nasłonecznienia, doskonale rośnie zarówno na pełnym słońcu jak i w głębokim cieniu. Jest roślina mrozoodporną.

Kruszyna - kwiaty i owoce

Kruszyna pospolita ma drobne, niepozorne, 5-krotne, obupłciowe, przedprątne kwiaty, barwy zielonkawobiałej. Wyrastają z kątów liści na krótkich szypułkach, zebrane w pęczki po 2–20. Kwitnienie rozpoczyna się w maju i trwa niekiedy nawet do września. Po zapyleniu i zapłodnieniu kwiaty przekształcają się w drobne, wielkości grochu kuliste owoce – pestkowce, zawierające 2-3 jajowate nasiona. Owoce są początkowo zielone, potem w trakcie dojrzewania czerwienieją, aby w końcowej fazie dojrzałości przybrać barwę ciemnofioletową, do niemalże czarnej. Dla ludzi trujące (powodują silne biegunki i wymioty), ale dla wielu gatunków ptaków stanowią przysmak. Ponieważ dojrzewają nierównomiernie, od czerwca do września, jednocześnie na krzewie można zaobserwować różnokolorowe owoce w różnych fazach dojrzałości, jednocześnie na krzewie mogą równocześnie występować również owoce i kwiaty. Pomimo możliwości samozapylenia, kruszyna jest rośliną miododajną, więc przy zapylaniu sporą pomocą służą jej owady. Stanowi również cenny pożytek dla pszczół, szczególnie, że długo kwitnie i nektaruje.

Kora kruszyny - działanie

Owoc, a szczególności kora kruszyny (Cortex Rhamni Frangulae) w odpowiednich dawkach stanowi leczniczy surowiec zielarski. Wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych, z których sporządza się odwary, wyciągi, ekstrakty i proszki do użytku wewnętrznego. Zawiera glikozydy antrachinowe (m. in. frangulinę), flawonoidy, garbniki i saponiny. Wykazuje silne działanie przeczyszczające, poprzez jej drażniące działanie na mięśnie jelita grubego, co powoduje pobudzenie perystaltyki jelit. Jest stosowana przede wszystkim przy przewlekłych zaparciach, niestrawności, zaburzeniach wątroby i dróg żółciowych. Stosuje się ją jednak jedynie chwilowo, ponieważ może uzależniać i upośledzać naturalną perystaltykę jelit oraz wywoływać silne bóle kurczowe w jamie brzusznej i biegunkę, prowadząc do odwodnienia organizmu. Kory kruszyny nie należy podawać w stanach zapalnych jelit, wyrostka robaczkowego, w okresie miesiączki oraz w chorobach nerek. Nie wolno jej zażywać w okresie ciąży oraz karmienia piersią, gdyż istnieje prawdopodobieństwo negatywnego wpływu na płód oraz karmione dziecko. W celach leczniczych korę kruszyny zbiera się wczesną wiosną, przed rozwojem liści, następnie łuszczy się ją, suszy, a następnie wygrzewa w temperaturze 100 st. C przez godzinę (zamiast tego można ją przechowywać przez rok, świeża, podobnie jak owoce, jest trująca i może wywoływać biegunki, wymioty i bóle).

Kruszyna pospolita może być wykorzystywana jako roślina ozdobna. Szczególnie polecana jest w ogrodach i parkach o charakterze naturalistycznym i leśnym. Może być sadzona w grupach roślinnych wraz z bylinami i większymi drzewami.

Agnieszka Mike-Jeziorska