Dziurawiec zwyczajny - Hypericum perforatum

Dziurawiec zwyczajny (dziurawiec pospolity, świętojańskie ziele, ruta polna, krzyżowe ziele, ziele św. Jana, ang.: Spelt, Saint John's wort, Tipton's weed, Chase-devil, Klamath weed) to bylina z rodziny dziurawcowatych (Hypricaceae). Na naturalnych stanowiskach występuje dość licznie w całej Europie, zachodniej części Azji oraz w północnej części Afryki.

Spis treści

1. Dziurawiec pospolity – opis
2. Dziurawiec – uprawa
3. Dziurawiec – na co
4. Dziurawiec ozdobny

Zawleczony, dość łatwo rozprzestrzenił się w południowej części Afryki, obu Amerykach, Australii i Nowej Zelandii. W Polsce dziurawiec rośnie pospolicie na słonecznych stanowiskach w lasach, trawiastych zaroślach, wzgórzach i miedzach. Porasta też łąki, gdzie wypasane jest bydło, ale tam traktowany jest jako chwast obniżający jakość siana, ponieważ zjedzony przez krowy barwi mleko, które staje się bezużyteczne, a zjadany w dużych ilościach przez zwierzęta (m.in. kozy, owce, konie) o jasnej skórze i sierści działa fototoksycznie, powodując uczulenie na słońce, co może prowadzić do stanów zapalnych skóry.

Dziurawiec pospolity – opis

Dziurawiec zwyczajny to krzewinka, dorasta do 100 cm wysokości (zwykle 30–80 cm), tworzy kępy do 50 cm szerokości, złożone z licznych, wzniesionych, rozgałęzionych i czerwonawo nabiegłych w górnej części, drewniejących u podstawy, nagich pędów. Z silnie rozrośniętego podziemnego kłącza wyrastają pędy płone i kwiatostanowe, porośnięte gęsto licznymi, ułożonymi naprzeciwlegle, eliptycznymi lub równowąskimi, całobrzegimi, siedzącymi liśćmi długość 3 cm. Patrząc z góry, liście tworzą kształt przypominający krzyż, stąd nazwa: krzyżowe ziele. Blaszki liściowe z gruczołkami na brzegach, soczyście zielone, o jaśniejszych spodnich stronach, mają liczne zbiorniki olejków eterycznych, które (parząc pod światło) są prześwitujące, co daje efekt dziurek na liściach – stąd nazwa gatunku – dziurawiec.

Dziurawiec zwyczajny zakwita zawsze przed 25 czerwca, stąd jego nazwy ludowe – świętojańskie ziele i ziele św. Jana. Żółte kwiaty średnicy 1–1,5 cm są zebrane w wielokwiatowe podbaldachy na wierzchołkach pędów kwiatostanowych. Dziurawiec jest rośliną samopylną, jego pyłek i znamiona słupka dojrzewają równocześnie. Kwiaty są chętnie odwiedzane przez pszczoły, które zaopatrują się tu w atrakcyjny dla nich pyłek. Okres kwitnienia dziurawca kończy się zazwyczaj w sierpniu.

Zobacz galerię 9 zdjęć

Autor: GettyImages

Dziurawiec zwyczajny

Dziurawiec – uprawa

Dziurawiec zwyczajny najlepiej rośnie na ciepłych, nasłonecznionych stanowiskach, najlepiej o wystawie południowej lub południowo-zachodniej. Udaje się w zasadzie na każdej glebie, pod warunkiem, że nie jest zbyt zlewna, podmokła i jałowa. Preferuje podłoże żyzne, ale przepuszczalne, z domieszką piasku. Część nadziemna rośliny całkowicie zamiera przed zimą, wiosną dziurawiec wypuszcza liczne, młode pędy ze śpiących oczek z podziemnego kłącza. W klimacie Polski to roślina całkowicie mrozoodporna.

Dziurawiec zwyczajny rozmnaża się generatywnie przez nasiona zbierane z roślin pod koniec września. Nasiona wysiewamy płytko (nawet bez okrycia podłożem), bezpośrednio do gruntu późną jesienią, tuż przed nastaniem mrozów (X–XI), by uległy przez zimę stratyfikacji. Pierwsze wschody młodych siewek powinny ukazać się na początku kwietnia. Dziurawiec można też rozmnażać wegetatywnie: jesienią po kwitnieniu przez podział kęp starszych roślin lub wiosną przez podział kłącza.

Dziurawiec – na co

Dziurawiec zwyczajny to roślina lecznicza, ma właściwości antydepresyjne, lekko przeciwbólowe, żółciopędne, przeciwzapalne, bakteriobójcze i przeciwwirusowe. Pomaga m.in. przy nerwicach i depresjach, migrenach, nerwobólach, bólach stawów i bolesnych miesiączkach, nieżytach przewodu pokarmowego, w stanach grypy i przeziębienia, a stosowany zewnętrznie, w postaci okładów z czerwonego oleju, łagodzi rany i oparzenia. Jest też stosowany w homeopatii. Surowcem lekarskim jest ziele dziurawca (Flos Hyperici), które zawiera czerwony barwnik – hyperycynę, pseudohyperycynę, flawonoidy (rutynę i kwercytynę), hiperozyd, garbniki, olejek eteryczny oraz witaminy A i C.

Dziurawiec należy stosować bardzo ostrożnie. Nie poleca się go szczególnie osobom o jasnej karnacji, oraz tym, którzy dużo czasu spędzają na słońcu. Hyperycyna, ma bowiem działanie uboczne, które polega na zwiększaniu wrażliwości skóry na słońce, co może prowadzić do powstawania plam na skórze, a nawet oparzeń słonecznych.Do celów leczniczych zbiera się niezdrewniałe, silnie rozgałęzione i ulistnione wierzchołkowe fragmenty pędów z pąkami kwiatowymi i kwiatami. Świeże pędy ścina się od przełomu czerwca i lipca. Zbiory najlepiej przeprowadzać w suche, słoneczne dni lata, w godzinach popołudniowych, wtedy bowiem rośliny zawierają najwięcej cennych składników. Tuż po zbiorze rośliny należy wysuszyć w przewiewnym i zacienionym miejscu (suszenie na świetle spowoduje obniżenie zawartości składników, przede wszystkim hyperycyny), w temperaturze max. 40 st.C. Z tak przygotowanego surowca można wytwarzać napary, nalewki, kremy lub tzw. czerwony lub zaparzany olej dziurawcowy.

Dziurawiec ozdobny

Dziurawiec zwyczajny można wykorzystywać także jako roślinę ozdobną o dekoracyjnym pokroju. Doskonale nadaje się m.in. do wielogatunkowych zestawień w ogródkach ziołowych, może być też sadzony w różnych zestawieniach kolorystycznych, np. na rabatach bylinowych. Szczególnie przydatny jest w silnie nasłonecznionych miejscach. Najlepiej prezentuje się w naturalistycznych założeniach ogrodowych oraz w ogrodach w stylu wiejskim i swobodnym oraz jako składnik łąk kwietnych.

Agnieszka Mike-Jeziorska