Szałwia lekarska - Salvia officinalis

Szałwia lekarska (ang. Sage) to bylina z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Wywodzi się z krajów basenu Morza Śródziemnego, gdzie porasta słoneczne, wapienne zbocza do wysokości 800 m n.p.m. W naturze tworzy zimozielone półkrzewy.

Spis treści

1. Szałwia - opis rośliny
2. Szałwia - kwiaty
3. Szałwia - uprawa
4. Szałwia lekarska - roślina przyprawowa i lecznicza

Obecnie szałwia lekarska jest uprawiana w wielu krajach świata. Jej łacińska nazwa wywodzi się od słowa salvo (leczyć, ratować) lub salvus (zdrowy) – od dawna była traktowana jako lek, w starożytności była symbolem zdrowia i długowieczności.

Szałwia - opis rośliny

W naszym klimacie szałwia lekarska to krzewinka osiągająca do 75 cm wysokości (zwykle 30–60 cm), tworząca szerokie kępy złożone z licznych, wzniesionych, ale skłonnych do pokładania się, zielonych, kutnerowato owłosionych pędów, u podstawy drewniejących i pokrytych brunatną, łuszczącą się korą, wyrastających z silnego zdrewniałego korzenia. Pędy są porośnięte licznymi, podłużnie owalnymi lub lancetowatymi, których nasada zwęża się w długi ogonek. Blaszki liściowe są całobrzegie lub lekko karbowane, z obu stron pokryte delikatnym, białym kutnerem, co sprawia, że są srebrzystozielone i aksamitne w dotyku. Ich wierzchnia strona jest drobno pomarszczona, a na spodniej stronie dobrze widoczna jest charakterystyczna, gęsta siatka nerwów.

Szałwia - kwiaty

Szałwia lekarska zakwita w drugim roku uprawy z nasion, niekiedy już pod koniec maja, i kwitnie do końca lipca. Wykształca wysokie, wzniesione ponad liście pędy kwiatostanowe, na których pojawiają się zebrane w nibyokółkach po 4–8 sztuk dwuwargowe, niebieskofioletowe kwiaty 2–3 mm długości. Nibyokółki są oddzielone od siebie kilkucentymetrowymi przerwami i na szczytach pędów kwiatostanowych tworzą nibykłos. Kwiaty są miododajne. Szałwia jest rośliną owadopylną, zapylaną głównie przez pszczoły i trzmiele.

Szałwia - uprawa

Szałwia lekarska najlepiej rośnie na ciepłych, osłoniętych od wiatrów, nasłonecznionych stanowiskach, najlepiej o wystawie południowej lub południowo-zachodniej. Gleba powinna być żyzna, ale przepuszczalna, z domieszką piasku lub drobnego żwiru, o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. Szałwia bardzo dobrze reaguje na nawożenie azotowe (można stosować nawozy mineralne lub kompost). Uprawa nie udaje się na glebach ubogich w wapń, ciężkich, zlewnych, podmokłych i jałowych, gdzie roślina może wygniwać i przemarzać, szczególnie podczas mokrych zim. W naszym klimacie szałwia nie jest całkowicie mrozoodporna i w chłodniejszych rejonach kraju może wymarzać – dlatego warto okryć ją na zimę np. gałązkami stroiszu lub kopczykami kompostu; zimą jej część nadziemna zamiera. Wiosną, po zdjęciu okrycia, rośliny należy przyciąć około10 cm nad powierzchnią gleby – pozwoli to na wybicie licznych, młodych przyrostów z pąków śpiących, spowoduje silne zagęszczenie roślin i poprawę pokroju.

Szałwię lekarską można rozmnażać generatywnie przez nasiona zbierane już w sierpniu (zachowują zdolność kiełkowania do 3 lat). Nasiona wysiewamy na rozsadniku na przełomie marca i kwietnia (dobrze kiełkują i na świetle, i w ciemności). Kiełkowanie nasion jest najszybsze w temperaturze około 20 st. C, podrośnięta rozsadę możemy sadzić na miejsce stałe już w lipcu (po 8–10 tygodniach od siewu). Prawidłowo wykształcona, gotowa do sadzenia rozsada ma około 10 cm wysokości. Szałwię można też rozmnażać wegetatywnie przez podział starszych kęp (najlepiej jesienią – po kwitnieniu) bądź przez ukorzenione sadzonki zielne, półzdrewniałe lub zdrewniałe.

Zobacz galerię 8 zdjęć

Autor: Gettyimages

Szałwia lekarska

Szałwia lekarska - roślina przyprawowa i lecznicza

Szałwia lekarska jest rośliną przyprawową – używa się świeże lub suszone liście, zbierane przed kwitnieniem. Charakteryzują się one silnym, korzennym aromatem i lekko gorzkawym smakiem. Liście w stanie świeżym można przechowywać kilka dni w plastikowych pojemnikach w lodówce, wysuszone należy trzymać w szczelnych pojemnikach w ciemnym miejscu maksymalnie 3 lata. Wysuszona szałwia ma mocniejszy aromat, dlatego do potraw należy stosować ją z umiarem, w przeciwnym razie dania będą miały gorzki smak i nieprzyjemny zapach. Szałwia to doskonała przyprawa do sałatek, dań mięsnych (szczególnie drobiu i dziczyzny), farszów i pasztetów, także do ciast i deserów.Szałwia lekarska to roślina lecznicza, przede wszystkim działa przeciwzapalnie na skórę i błony śluzowe. Stosowana zewnętrznie w postaci wyciągów wodnych, płukanek, przecierań i kąpieli pomaga leczyć liczne dolegliwości skórne, takie jak wypryski, drobne skaleczenia, otarcia, wrzody i czyraki, pomaga przy nieżytach jamy ustnej, dziąseł i gardła, pleśniawkach i anginie oraz upławach i stanach zapalnych dróg rodnych. Szałwia stosowana wewnętrznie – w formie naparów i nalewek – ułatwia trawienie, przeciwdziała nadmiernej fermentacji jelitowej i biegunkom, działa wiatropędnie. Hamuje też nadmierne pocenie i nadmierną laktację u matek karmiących, wykazuje słabe działanie żółciopędne i estrogenne pobudzając miesiączkowanie.Surowcem jest ziele szałwii (Herba Salviae) lub liść szałwii (Flos Salviae), zawierające przede wszystkim olejek eteryczny, w skład którego wchodzą m.in. tujon, cyneol, kamfora, borneol i pinen. Ponadto szałwia zawiera garbniki katechinowe, triterpeny, gorycze, witamina B i C oraz kwas nikotynowy.Ziele (niezdrewniałe, silnie rozgałęzione i ulistnione, wierzchołkowe fragmenty pędów) lub same liście zbiera się, gdy rośliny osiągnęły już pełnię wzrostu liści, ale jeszcze przed kwitnieniem. W pierwszym roku uprawy z siewu okres ten przypada najczęściej w sierpniu, w kolejnych latach pierwszy zbiór przeprowadza się w maju, kolejny w sierpniu. Zbierać najlepiej w suche, słoneczne dni, w godzinach popołudniowych. Tuż po zbiorze rośliny suszy się w przewiewnym i zacienionym miejscu. Prawidłowo wysuszone ziele zachowuje żywe barwy liści. Z tak przygotowanego surowca można wytwarzać napary (wyciągi wodne) lub nalewki.

Szałwia lekarska to także roślina ozdobna. Świetnie nadaje się m.in. do wielogatunkowych zestawień w ogródkach ziołowych oraz na rabaty bylinowe i do ogrodów żwirowych. Najlepiej prezentuje się w naturalistycznych założeniach ogrodowych i w ogrodach w stylu śródziemnomorskim (szczególnie w połączeniu z lawendą), wiejskim i swobodnym, zarówno sadzona pojedynczo, jak i w wieloodmianowych grupach. Może służyć też do zadarniania większych powierzchni (sadzona około 5 roślin na 1m²).Szczególnie cenione są jej odmiany o dekoracyjnych liściach:

• ‘Purpurascens’ o liściach i pędach nabiegłych fioletowopurpurowo i dekoracyjnych, zwartych kwiatostanach o różowych kwiatach;
• ‘Argenteovariegata’ o szarozielonych liściach z jaśniejszymi żółtawymi , nieregularnymi przebarwieniami na brzegach;
• ‘Icterina’ o jasnozielonych liściach z jaśniejszymi żółtawymi , nieregularnymi przebarwieniami na brzegach;
• ‘Aurea’ o żółtawozielonych liściach z jaśniejszymi żółtawozłotymi , nieregularnymi przebarwieniami na brzegach;
• ‘Tricolor’ o purpurowych pędach, ciemnozielonych liściach z białym, nieregularnym obrzeżeniem i najmłodszych liściach na szczytach pędów o różowawym zabarwieniu.

Agnieszka Mike-Jeziorska