Brzoza brodawkowata = Brzoza biała - Betula pendula = Betula verrucosa = Betula alba

Brzoza brodawkowata to krótkowieczne drzewo liściaste (rzadko dożywa 200 lat), należące do rodziny brzozowatych (Betulaceae). Na naturalnych stanowiskach można ją spotkać na niżu i w górach, do wysokości 2500 m n.p.m. w Europie, Azji Mniejszej oraz na Kaukazie.

Zobacz galerię 7 zdjęć

Autor: GettyImages

Brzoza brodawkowata

Spis treści:

• Brzoza: kwitnienie, wymagania, właściwości, zastosowanie
• Brzoza brodawkowata - charakterystyka
• Lecznicze właściwości brzozy brodawkowatej
• Brzoza brodawkowata - wymagania i zastosowanie

Brzoza brodawkowata pospolicie występuje również w Polsce, na terenie całego kraju, zawłaszcza na ubogich, piaszczystych glebach, w lasach liściastych (często z dębem szypułkowym) i mieszanych (z sosną pospolitą, jałowcem i wrzosami).

Brzoza: kwitnienie, wymagania, właściwości, zastosowanie

Brzozy to rośliny jednopienne. Kwiaty brzozy są wiatropylne, rozdzielnopłciowe, zebrane w wydłużone, kotkowate kwiatostany. Kwiaty męskie – pręcikowe, w baziach, które wykształcają się już jesienią i zimują na krótkopędach. Kwiaty żeńskie, zwisające na szypułkach, zimują w pączkach, z których wyrastają wiosną na bocznych krótkopędach, wraz z rozwijającymi się liśćmi. Brzoza kwitnie na przełomie kwietnia i maja.

Po zapyleniu kwiatów i zapłodnieniu, od lipca do początku września zawiązują się drobne, spłaszczone owoce (orzeszki), opatrzone dwoma błonkowatymi skrzydełkami, osadzone w katach 3-klapowych łusek, zebrane w wydłużonych, walcowatych owocostanach o długości 3-4cm, rozsypujących się po dojrzeniu (od przełomu sierpnia i września, niekiedy aż do wiosny).

Orzeszki brzozowe są w zimie przysmakiem wielu ptaków, m.in. czeczotek. Brzoza jest w stanie wytworzyć ogromną ilość nasion (nawet 50 milionów/ha), jednak ich zdolność kiełkowania jest niewielka (zaledwie około 15 proc.) i trwa tylko do kolejnej wiosny. Mimo to, ze względu na małe wymagania pokarmowe i wilgotnościowe, jest w stanie szybko się rozprzestrzeniać.

System korzeniowy brzóz jest płytki, może silnie wyjaławiać glebę, w wyniku czego uniemożliwia wzrost wielu innych roślin w bezpośrednim sąsiedztwie. Starsze egzemplarze źle znoszą przesadzanie i rzadko się przyjmują, dlatego przesadzać należy jedynie drzewa młode, najwyżej 3-letnie, najlepiej kilkakrotnie przesadzone w szkółkach, o obfitym systemie korzeniowym, których kora na pniach jest jeszcze ciemna. Zabieg ten wykonywać należy wczesną wiosną, kiedy pąki zaczynają się dopiero powiększać.

Odmiany i cenniejsze gatunki powinny być sadzone z pojemników, z dużą bryłą korzeniową. Dodatkowo, brzozy źle znoszą przycinanie. Rany po cięciu gałęzi, powstałe w końcu zimy lub na przedwiośniu wydzielają silnie sok, co powoduje osłabienie drzewa. Aby temu zapobiec, przycinanie (tylko, jeśli jest konieczne) należy wykonywać latem, po całkowitym rozwinięciu się liści, najlepiej na przełomie czerwca i lipca.

Drewno brzozy nie należy do najtrwalszych, ale jest dość twarde, odporne na choroby grzybowe i szeroko stosowane, ze względu na łatwość obróbki w meblarstwie, przemyśle papierniczym i drzewnym, głównie do produkcji sklejek, okładzin, mebli i posadzek.

Wykorzystywane jest również w suchej destylacji, do produkcji m.in. węgla drzewnego i dziegciu (smoła drzewna o silnych właściwościach bakteriobójczych). Dodatkowo jest jednym z lepszych gatunków drewna, wykorzystywanych jako opał do pieców i kominków, ponieważ doskonale pali się, nawet jeśli jest świeże i mokre.

Brzoza brodawkowata - charakterystyka

Brzoza brodawkowata jest szybko rosnącym drzewem, dorastającym do 25-30 m wysokości, w młodości o stożkowatej, kopulastej lub nieregularnie jajowatej koronie, o luźno ułożonych gałęziach i cienkich, wiotkich, często przewisających pędach. Kora na pniach i starszych gałęziach jest kredowobiała, na starszych drzewach, w dolnej części pnia gruba, głęboko spękana i niemalże czarna.

W wyższych partiach pnia i na starszych gałęziach kora jest przeważnie gładka, biała i łuszczy się charakterystycznie, okrężnie, cienkimi płatami. Młode przyrosty cienkie, nagie, szorstkie, gęsto pokryte twardymi, białymi brodawkami (stąd nazwa gatunku). Pąki okryte zwykle 5-6 łuskami.

Liście brzozy brodawkowatej ułożone na pędach skrętolegle. Nagie, niekiedy nieco szorstkie, pojedyncze, ogonkowe, o długości 3-7 cm, jajowato-romboidalne, o szerokiej, klinowatej nasadzie, z ostrym, nieco wydłużonym wierzchołkiem, nierównomiernie, podwójnie piłkowane. Górna strona blaszki liściowej – ciemnozielona, spodnia strona jaśniejsza. Wiosną młode liście są jasnozielone, nieco lepkie, o przyjemnym zapachu, jesienią pięknie przebarwiają się na złocistożółty kolor, a na zimę opadają.

Lecznicze właściwości brzozy brodawkowatej

Brzoza brodawkowata jest rośliną leczniczą. Surowiec zielarski stanowią wysuszone liście (Folium Betulae), które zawierają cenne dla zdrowia związki czynne, takich jak flawonoidy, garbniki, trójterpeny, olejek eteryczny (młode liście) i witaminę C. Związki te mają działanie moczopędne (zwiększają wydalanie jonów sodowych, chlorkowych i kwasu moczowego) oraz lekko napotne.

Stosuje się je w formie naparów do użytku wewnętrznego, głównie pomocniczo w przewlekłych schorzeniach dróg moczowych ze zmniejszonym wydzielaniem moczu, skazie moczanowej, kamicy nerkowej, w obrzękach pochodzenia sercowego lub nerkowego, w chorobie gośćcowej i niektórych chorobach skóry.

Podobne właściwości wykazuje również sok brzozowy (Succus Betulae), dawniej zwany oskołą, który zawiera dodatkowo cukier inwertowany, kwasy organiczne (cytrynowy i jabłkowy), sole mineralne, aminokwasy i peptydy. Otrzymuje się go przez głębokie nacięcie pnia lub gałęzi brzozy wczesną wiosną.

Z małego drzewa o średnicy pnia ok. 15 cm można pozyskać do 5 litrów soku dziennie, z większych drzew (średnica ok. 30 cm) nawet do 15 litrów. Należy go przechowywać w szklanych lub emaliowanych naczyniach, w innym wypadku traci swe właściwości. Ma on słodkawy smak i może być z powodzeniem stosowany również jako smaczny napój.

Brzoza brodawkowata - wymagania i zastosowanie

Brzoza brodawkowata najlepiej rośnie na słonecznych stanowiskach. Jest gatunkiem ruderalnym, co oznacza, że urośnie nawet na słabych, piaszczystych glebach (jako pierwsza pojawia się na gruzowiskach i zaniedbanych terenach np. po budowach). Jest odporna na suszę, ale ze względu na płytki system korzeniowy, może zasychać i zamierać przy gwałtownym spadku wód gruntowych (np. po melioracji okolicznych terenów lub w wyniku dużej suszy).

Brzoza jest gatunkiem całkowicie mrozoodpornym. Ostatnie badania wykazały, że jest to gatunek wrażliwy na zasolenie podłoża oraz przemysłowe zanieczyszczenia powietrza (głównie związki siarki, azotu i fluoru), dlatego nie nadają się do nasadzeń w dużych miastach i w bezpośrednim sąsiedztwie ulic i arterii komunikacyjnych.

Brzoza brodawkowata to doskonała roślina ozdobna, polecana do dużych ogrodów, parków i zieleni osiedlowej, szczególnie wartościowa w dużych założeniach naturalistycznych i zadrzewieniach w otwartym krajobrazie. W miastach doskonała do większych zespołów zieleni np. parków czy zieleńców, jako soliter lub drzewo alejowe. Nieodpowiednia do sadzenia przy ulicach i na terenach o wysokim poziomie zanieczyszczeń.

Brzoza brodawkowata może być rozmnażana generatywnie, poprzez wysiew nasion, zebranych jesienią. Nasiona wysiewamy jesienią wprost do gruntu lub wiosną, na przełomie marca i kwietnia wprost do gruntu lub w inspekcie. Po wysiewie nasion nie trzeba przykrywać podłożem, ponieważ kiełkują na świetle. Młode siewki są bardzo delikatne i wymagają starannej pielęgnacji, a przede wszystkim wyższej wilgotności podłoża i powietrza.

Niestety nasiona kiełkują nierównomiernie i w niewielkim procencie, dlatego lepszym sposobem jest rozmnażanie wegetatywne, przez okulizację na przełomie maja i czerwca lub szczepienie w koronie dwuletnich pędów, przeprowadzane zimą lub wczesną wiosną na podkładkach w szklarni lub szczepienie w gruncie (w maju), na starszych podkładkach.

Brzoza brodawkowata jest również stosowana jako podkładka do szczepienia i okulizacji dla innych gatunków i odmian brzóz.